Biografia
Martin Smolka (ur. 11.08.1959 w Pradze), kompozytor czeski. Na początku lat 80. wraz z Miroslavem Pudlákiem założył zespół Agon, do którego później dołączył Petr Kofroň. Stał się on na przełomie lat 80. i 90. najważniejszym propagatorem światowej muzyki awangardowej w Czechach, gdzie dominował wówczas oficjalnie lansowany pseudomodernizm. W pierwszych utworach Smolki można odnaleźć wpływy postwebernizmu, minimalizmu, amerykańskiej muzyki eksperymentalnej i polskiej szkoły kompozytorskiej.
W latach 90. zainteresowania Smolki zwróciły się w kierunku osobliwych technik instrumentalnych oraz nietypowych źródeł dźwięku (ekstremalnie przestrojone struny, stare gramofony, różne przedmioty w funkcji instrumentów perkusyjnych itp.). Miało to na celu stylizację dźwięków podpatrzonych w przyrodzie czy mieście. Niektóre utwory z tego okresu Smolka porównuje do fotografii dźwiękowych (na przykład L’Orch pour l’Orch z 1990 roku jest częściowo "portretem" nocnych odgłosów dworca towarowego). Dźwięki realnego świata wybierał Smolka z punktu widzenia ich potencjału wyrazowego czy raczej stylizował je w kierunku szczególnej emocjonalnej ekspresji (wymowny jest na przykład tytuł jednego z najmocniejszych utworów Smolki: Deszcz, jakieś okno, dachy, kominy, gołębie i tak... a także kolejowe mosty).
Ujmując rzecz metaforycznie, muzyka Smolki oscyluje pomiędzy dwoma biegunami:
1) zachrypnięta, rześka wesołość, muzyka kuśtykającej szafy grającej, swoiste odgłosy cywilizacji, fałszująca kapela folklorystyczna czy orkiestra dęta; 2) tęskne wspomnienia, bolesne pragnienia, nostalgiczne echo dźwięków z punktu 1.
Z ekspresją wiąże się też typowa strategia kształtowania formy: zestawianie wewnętrznie homogenicznych, ale wzajemnie ostro kontrastujących segmentów, które dzięki przeciwstawności wolno– szybko, smutno–wesoło, gromko–delikatnie odpowiadają niejako kategoriom formy sonatowej: pierwszy temat–drugi temat. Smolka posługuje się ostrym, niemal filmowym cięciem, ewolucyjność bywa stłumiona, szwy odkryte, dynamiczne i fakturalne różnice wyostrzone, podstawową zasadę stanowi powtórzenie.
Z nadrzędnie emocjonalnym nastrojem utworów Smolki wiąże się wykorzystanie mikrotonów, służących kompozytorowi z jednej strony do ewokowania dźwięków realnego świata, a z drugiej do "rozstrajania" tradycyjnych melodycznych i harmonicznych struktur. Motywacją dla tego w istocie wywrotowego traktowania odziedziczonego materiału jest wzmożenie i ponowne rozbudzenie jego potencjału emocjonalnego (np. Solitudo na zespół). Od końca lat 90. Smolkę inspiruje właśnie "recykling" elementów muzyki tradycyjnej, zdeformowanej mikrotonami czy zastosowaniem kolaży (Remix, Redream, Reflight na orkiestrę, Blue Bells or Bell Blues na orkiestrę, za którą otrzymał nagrodę fundacji Prince Pierre de Monaco). W ciągu ostatnich dziesięciu lat zainteresowania Smolki kierują się w stronę muzyki wokalnej, szczególnie chóralnej (Poema de balcones na chór, Słone i smutne do słów Tadeusza Różewicza, Psalmus 114 na chór i orkiestrę i inne).
Muzyka Martina Smolki wykonywana jest przede wszystkim poza granicami Republiki Czeskiej, gdzie kompozytor mieszka. Wśród instytucji zamawiających u niego utwory są najbardziej renomowane europejskie zespoły i festiwale. W Pradze znany jest przede wszystkim dzięki operze Nagano, uhonorowanej Nagrodą Alfréda Radoka. Od roku 2003 Smolka wykłada kompozycję na Akademii Muzycznej im. Leoša Janáčka w Brnie (JAMU). Sam ukończył kompozycję na Akademii Muzycznej w Pradze (HAMU), jednak kluczowe znaczenie dla jego muzycznego rozwoju miały prywatne lekcje u Marka Kopelenta.
Petr Bakla, 2011
